در ورزش والیبال، نحوه قرارگیری بازیکنان در زمین به عنوان چیدمان (آرایش) تیم شناخته می‌شود. این آرایش براساس قوانین خاص بازی تعیین شده و با تغییر شرایط مسابقه، دچار تغییرات چشمگیری می‌شود. چیدمان تیم شامل نحوه استقرار و حرکت بازیکنان هنگام تصاحب امتیاز از حریف است. جایگاه پاسور در زمین، چه هنگام سرویس زدن (حالت دفاعی) و چه هنگام دریافت (حالت هجومی)، نقش کلیدی در تعیین این آرایش دارد.
چیدمان بازیکنان در والیبال و نقش پاسور در منطقه ۱
چیدمان تیم در والیبال به نحوه ایستادن بازیکنان در زمین بر اساس قوانین مشخص گفته می‌شود. این آرایش بسته به شرایط بازی، حالت دریافت (حمله) و حالت سرویس (دفاع) دچار تغییرات مختلفی می‌شود. چیدمان تیم تأثیر زیادی بر هماهنگی بازیکنان و اجرای تاکتیک‌های هجومی و دفاعی دارد.
پاسور در منطقه ۱ (سرویس)
هنگامی که پاسور در منطقه ۱ قرار دارد و وظیفه سرویس زدن را بر عهده می‌گیرد، پس از اجرای سرویس، آماده توپ‌گیری در همان منطقه خواهد شد.
جابجایی بازیکنان پس از سرویس:
- بازیکن قطر پاسور که پشت خط قرار دارد، پس از سرویس به منطقه ۲ منتقل شده و در دفاع شرکت می‌کند.
- لیبرو تیم به منطقه ۵ جابه‌جا شده و مسئولیت توپ‌گیری را بر عهده می‌گیرد.
- دریافت‌کننده قدرتی (پست ۲) به منطقه ۴ حرکت کرده و در دفاع نقش ایفا می‌کند.
- بازیکن قطر پاسور به منطقه ۶ (سر دفاع) می‌رود و مسئولیت توپ‌گیری را بر عهده دارد.
- مدافع وسط سرعتی در منطقه ۳ مستقر شده و وظیفه دفاع روی تور را بر عهده دارد.
نکات مهم:
✅ لیبرو فقط در منطقه ۵ مجاز به توپ‌گیری است.
✅ این چیدمان بسته به برنامه تیمی می‌تواند تغییر کند.
✅ با مشاهده تصویر مربوطه، می‌توان جایگیری بازیکنان را در این گردش تیمی بهتر درک کرد.
چیدمان صحیح تیم در هر گردش، نقش مهمی در اجرای تاکتیک‌های دفاعی و حمله‌ای دارد و باعث افزایش هماهنگی بین بازیکنان می‌شود.
پاسور در منطقه ۱ (دریافت)
زمانی که تیم حریف سرویس می‌زند، تیم ما وظیفه دریافت توپ را بر عهده دارد. این دریافت توسط دو دریافت‌کننده قدرتی و لیبرو تیم انجام می‌شود.
نحوه دریافت و حرکت پاسور:
پاسور، همانطور که در شکل نشان داده شده است، در عقب‌تر از دریافت‌کننده قدرتی در پست ۲ قرار دارد. پس از زدن سرویس توسط تیم حریف، پاسور به سرعت به منطقه ۳ زیر تور منتقل شده و وظیفه پاس دادن به سایر بازیکنان را انجام می‌دهد.
موقعیت دریافت‌کنندگان:
- لیبرو در منطقه ۶ توپ را دریافت می‌کند.
- دریافت‌کننده قدرتی پست ۴ در منطقه ۵ قرار می‌گیرد و توپ را به پاسور منتقل می‌کند.
این چیدمان به هماهنگی بهتر تیم در زمان دریافت توپ و شروع حمله کمک می‌کند.
وع حمله در این چرخش
در این چرخش، بازیکن پشت خط زن از منطقه ۴ اقدام به حمله با پاس بلند می‌کند (که به آن “کنده جلو” گفته می‌شود).
نکته مهم:
این نوع حمله تنها زمانی انجام می‌شود که بازیکن پشت خط زن از منطقه ۴ حمله می‌کند. این وضعیت مربوط به زمانی است که پاسور در منطقه ۱ قرار دارد و تیم ما مسئولیت دریافت توپ را به عهده دارد.
حرکت سایر بازیکنان:
- بازیکن سرعتی از پاس‌های اختصاصی خود استفاده کرده و دریافت‌کننده قدرتی پست ۲ یک حمله بلند از پشت را (که به “کنده پشت” شناخته می‌شود) اجرا می‌کند.
- دریافت‌کننده دوم از منطقه ۶، یک حمله پایپ از پشت خط می‌زند.
این چرخش و آرایش به تیم کمک می‌کند تا حملات متنوع و مؤثری را اجرا کند.
پاسور در منطقه ۶ (سرویس)
در این چرخش، دریافت‌کننده قدرتی پست ۲ در منطقه سرویس قرار دارد. پس از انجام سرویس، این بازیکن به منطقه ۶ حرکت کرده و وظیفه توپ‌گیری را انجام می‌دهد. در همین زمان، لیبرو در منطقه ۵ توپ‌گیری کرده و پاسور در منطقه ۱ مستقر شده و توپ‌گیری را انجام می‌دهد.
چیدمان بازیکنان دفاعی در مناطق جلو:
- پشت خط زن از منطقه ۳ به منطقه ۲ منتقل شده و وظیفه دفاع خود را طبق تخصصی که قبلاً توضیح داده شد، ادامه می‌دهد.
- بازیکن دفاع وسط از منطقه ۲ به منطقه ۳ حرکت کرده و مسئول دفاع روی تور خواهد بود.
- دریافت‌کننده قدرتی در منطقه ۴، که منطقه تخصصی خود است، دفاع را انجام می‌دهد.
این چرخش باعث می‌شود که تیم بتواند به طور مؤثر دفاع کرده و توپ را به درستی در جریان بازی قرار دهد.
پاسور در منطقه ۶ (دریافت)
در این چرخش دریافت، پاسور در منطقه ۶ نزدیک به خط یک سوم ایستاده و به گونه‌ای قرار می‌گیرد که بین بازیکنان در منطقه‌های ۱ و ۵ قرار داشته باشد. پاسور باید از عبور از بازیکنان کناری خود جلوگیری کرده و در محدوده منطقه‌های ۲ و ۳ باقی بماند تا از جابجایی نادرست اجتناب کند.
موقعیت دریافت‌کنندگان:
- دریافت‌کننده پست ۲ پس از از دست دادن سرویس، در منطقه ۱ قرار گرفته و آماده دریافت است.
- لیبرو در منطقه ۶ مستقر است و توپ‌گیری را انجام می‌دهد.
- دریافت‌کننده پست ۴ که در این چرخش در منطقه ۴ قرار دارد، با عقب‌آمدن به سمت منطقه ۵، وظیفه دریافت را بر عهده می‌گیرد.
در هر چرخش، دو دریافت‌کننده و لیبرو به صورت مشترک وظیفه دریافت توپ را به عهده دارند.
پس از دریافت توپ:
پاسور به سرعت به زیر تور حرکت کرده و پاس‌های مختلف را به بازیکنان ارسال می‌کند:
- پاس بلند به پشت خط زن.
- پاس بلند به منطقه ۴ برای دریافت‌کننده قدرتی که در خط جلو قرار دارد.
- پاس سرعتی به دفاع وسط.
- پاس پایپ برای دریافت‌کننده‌ای که در منطقه عقب قرار دارد.
این چرخش، به تیم کمک می‌کند تا پاس‌ها را به دقت و بر اساس موقعیت بازیکنان ارسال کرده و بازی را به سمت حمله هدایت کند.
نکته مهم
تمامی پاس‌ها با توجه به شرایط زمانی و آرایش دفاعی تیم حریف توسط پاسور تیم طراحی می‌شوند. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که یک پاسور علاوه بر تسلط بر فنون تکنیکی، باید دارای توانایی ذهنی بالا و ضریب هوشی قابل توجهی باشد تا بتواند به درستی و به موقع تصمیم‌گیری کند.
پاسور در منطقه ۵ (سرویس)
در این چرخش، دفاع وسط در منطقه ۱ قرار دارد و نوبت سرویس او است. در دفاع روی تور، دفاع وسط دوم که جایگزین لیبرو شده، در زمین حضور دارد. به دلیل اینکه لیبرو نمی‌تواند در خط جلو قرار بگیرد، جای خود را به دفاع وسط دوم می‌دهد. در این شرایط، پشت خط زن و دریافت‌کننده قدرتی پست ۴ به دفاع وسط دوم کمک می‌کنند تا در دفاع روی تور مؤثر باشند.
در منطقه‌های عقب زمین، دریافت‌کننده قدرتی پست ۲ در منطقه ۶ مستقر است. پاسور تیم پس از زدن سرویس، باید جابجایی انجام دهد و هر بازیکن باید در منطقه تخصصی خود قرار گیرد تا وظیفه خود را به درستی انجام دهد. برای مثال:
- پشت خط زن در منطقه ۲ باقی می‌ماند تا دفاع تخصصی خود را انجام دهد.
- دفاع وسط از منطقه ۴ به منطقه ۳ منتقل می‌شود تا در دفاع به تیم کمک کند.
- دریافت‌کننده قدرتی پست ۴ از منطقه ۳ به منطقه ۴ می‌رود و دفاع را انجام می‌دهد.
در منطقه عقب زمین, سرعتی زن که در منطقه ۱ بوده، پس از سرویس به منطقه ۵ حرکت می‌کند و توپ‌گیری را انجام می‌دهد تا زمانی که توپ از زمین تیم حریف به زمین خودی باز می‌گردد. همچنین، دریافت‌کننده قدرتی پست ۲ در منطقه ۶ باقی می‌ماند و در منطقه تخصصی خود، توپ‌گیری را انجام می‌دهد. پاسور هم به سرعت به منطقه ۱ می‌رود تا توپ‌گیری خود را انجام دهد.
این آرایش باعث می‌شود تا تیم بتواند به‌طور مؤثر در دفاع و دریافت عمل کرده و بازی را به سمت حمله هدایت کند.
نکته مهم
دفاع وسط تنها زمانی که توپ در جریان است و سرویس در اختیار تیم است، در منطقه ۵ مسئول توپ‌گیری می‌باشد. در صورتی که سرویس خراب شود یا تیم امتیاز را از دست بدهد، دفاع وسط جای خود را به لیبرو می‌دهد تا لیبرو مسئولیت دریافت را به عهده بگیرد. در این حالت، دفاع وسط از زمین بیرون رفته و به جای خود باز می‌گردد.
پاسور منطقه ۵ (دریافت)
در این مرحله از دریافت، پاسور به منطقه ۴ نزدیک می‌شود و کمی عقب‌تر از دریافت کننده سرعتی و دفاع وسط قرار می‌گیرد. پاسور منتظر سرویس تیم حریف است و پس از دریافت سرویس، سریعاً به سمت زیر تور حرکت کرده و وظیفه پاس‌دهی خود را به بهترین شکل انجام می‌دهد.
دریافت کننده قدرتی پست ۴ پس از عقب آمدن، در منطقه ۵ توپ را دریافت کرده و از منطقه ۴ برای حمله به سمت توپ حرکت می‌کند.
دفاع وسط تیم در منطقه ۴ آماده دریافت پاس از پاسور است. پس از دریافت توپ، دفاع وسط به سمت پاسور حرکت کرده و طبق هماهنگی قبلی با پاسور، پاس را دریافت کرده و ضربه نهایی را به توپ وارد می‌کند.
بازیکن پشت خط زن تیم که در منطقه ۲ ایستاده است، پس از دریافت سرویس حریف، خود را برای زدن پاس بلند پشت آماده می‌کند. چون این بازیکن هنوز در جمع نفرات جلو قرار دارد، می‌تواند از داخل ۱/۳ حمله برای ضربه به توپ اقدام کند.
نکته مهم
پشت خط زن باید قبل از شروع سرویس حریف، خود را تا حد امکان به تور نزدیک کند تا کمتر هدف سرویس قرار گیرد. این نکته تنها زمانی صحیح است که او جزو سه نفر جلو باشد، زیرا در صورت قرار گرفتن در نفرات عقب، شرایط متفاوت خواهد بود که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.
دریافت کننده قدرتی پست ۲ در منطقه ۶ قرار دارد و پس از دریافت توپ، می‌تواند در حمله شرکت کرده و پاس پایپ را ارسال کند. همچنین، لیبرو به جای سرعتی زن وارد زمین می‌شود و در منطقه ۱ وظیفه دریافت اول را انجام می‌دهد.
در این چرخش، دریافت کننده قدرتی پست ۴ باید کمی جلوتر از دریافت کننده پست ۲ قرار گیرد تا از بروز خطای ارنجی جلوگیری شود.
پاسور منطقه ۴ (سرویس)
در این مرحله از بازی، نوبت به پشت خط زن می‌رسد که سرویس را انجام دهد. پس از زدن سرویس، او به منطقه ۱ منتقل می‌شود و در این منطقه که تخصص او است، وظیفه توپ‌گیری را به عهده می‌گیرد.
نکته مهم
در والیبال، سرویس، دفاع روی تور، توپ‌گیری داخل زمین و حملات برگشتی به‌طور یکپارچه با یکدیگر ارتباط دارند و همواره این بخش‌ها به‌صورت مجموعه‌ای در نظر گرفته می‌شوند. همچنین، دریافت پاس و انجام حمله نیز به‌طور هماهنگ در یک مجموعه قرار دارند و این ساختار همواره ثابت است.
پس از زدن سرویس، پاسور تیم که در منطقه ۴ قرار دارد، به منطقه ۲ حرکت کرده و در این منطقه به دفاع روی تور می‌پردازد. دفاع وسط تیم در موقعیت خود باقی می‌ماند و در منطقه ۳ دفاع را انجام می‌دهد. دریافت‌کننده قدرتی پست ۴ که در منطقه ۲ قرار دارد، به منطقه ۴ رفته و دفاع روی تور را در این موقعیت به عهده می‌گیرد. در همین حال، لیبرو از منطقه ۶ به منطقه ۵ حرکت کرده و توپ‌گیری را انجام می‌دهد، و مجدداً دریافت‌کننده پست ۲ به منطقه ۶ می‌رود تا توپ‌گیری را انجام دهد.
پاسور منطقه ۴ (دریافت)
در این مرحله از دریافت، پاسور در منطقه ۴ قرار دارد و نزدیک به تور ایستاده تا از هدف قرار گرفتن توسط سرویس حریف جلوگیری کند. پس از انجام سرویس توسط تیم حریف، پاسور به منطقه ۳ حرکت کرده و منتظر دریافت توپ می‌شود. سرعتی زن تیم که در منطقه ۳ قرار دارد، به‌طور آماده ایستاده تا هم برای حمله آماده باشد و هم اگر سرویس حریف به ۱/۳ زمین فرود آمد، مسئول دریافت توپ شود و سپس حمله کند.
دریافت‌کننده قدرتی پست ۴، زمانی که در مناطق جلویی (۲، ۳، ۴) قرار دارد، فقط از منطقه ۵ دریافت می‌کند و پس از آن حمله خود را از منطقه ۴ انجام می‌دهد. این روند در این چرخش نیز ادامه دارد. او در این مرحله از منطقه ۵ توپ را دریافت کرده و سپس حمله خود را از منطقه ۴ به انجام می‌رساند.
دریافت‌کننده قدرتی پست ۲ که در منطقه ۵ است، یک منطقه به سمت راست حرکت کرده و به منطقه ۶ می‌رود تا دریافت را در این منطقه انجام دهد. پس از دریافت، او پاس پایپ را به تیم ارسال می‌کند. لیبرو نیز به منطقه ۱ حرکت کرده و مسئولیت دریافت را برعهده می‌گیرد. همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید، دریافت همواره توسط دو دریافت‌کننده و لیبرو انجام می‌شود.
پشت خط زن تیم در منطقه ۱ قرار دارد و پشت سر لیبرو ایستاده است. این موقعیت باعث می‌شود که از دریافت معاف باشد و بتواند حمله کند. اما توجه کنید که لیبرو نباید از او رد شود، زیرا در این صورت خطای عرضی اتفاق خواهد افتاد.
پس از دریافت سرویس، پشت خط زن تیم باید پاس بلند پشت خط را بزند. در این حالت، او باید پشت خط ۱/۳ قرار داشته باشد. در صورت قرار گرفتن روی خط یا عبور از آن، خطا محسوب می‌شود و بازی متوقف می‌شود، امتیاز به تیم حریف تعلق می‌گیرد.
دریافت‌کننده قدرتی که در موقعیت عقب قرار دارد، هنگام جدا شدن از زمین باید پشت خط ۱/۳ باشد تا بتواند پاس پایپ را اسپک کند.
به‌طور کلی، بازیکنان عقب باید هنگام حمله از پشت خط ۱/۳ فاصله داشته باشند، در حالی که بازیکنان جلو از داخل ۱/۳ می‌توانند حمله کنند.
نکته مهم
در صورتی که تیم حریف دارای بازیکنانی باشد که سرویس‌های قوی و خطرناکی می‌زنند و توانایی بالایی در این زمینه دارند، پشت‌خط زن به عنوان بازیکن چهارم در دریافت توپ وارد عمل می‌شود تا به تیم کمک کند.
پاسور منطقه ۳ (سرویس)
در این چرخه، نوبت به سرویس دریافت کننده قدرتی پست ۴ می‌رسد. پس از زدن سرویس، این بازیکن به منطقه ۶ رفته و وظیفه توپ‌گیری را انجام می‌دهد.
پشت خط زن از منطقه ۶ به منطقه ۱ حرکت کرده و در منطقه تخصصی خود توپ‌گیری می‌کند.
لیبرو در منطقه ۵ باقی می‌ماند و بدون تغییر مکان، توپ‌گیری خود را در این منطقه انجام می‌دهد، چون این منطقه جای تخصصی اوست.
در روی تور، پاسور به منطقه ۲ رفته و وظیفه دفاع خود را در این منطقه انجام می‌دهد. دریافت کننده قدرتی پست ۲ همچنان در منطقه تخصصی خود باقی می‌ماند و دفاع را انجام می‌دهد، زیرا تخصص او در دفاع روی تور منطقه ۴ است. همچنین، بازیکن سرعتی یا دفاع وسط به منطقه ۳ می‌آید و در آنجا دفاع روی تور را انجام می‌دهد.
پاسور منطقه ۳ (دریافت)
در این مرحله از چرخش، پاسور در منطقه ۳ باقی می‌ماند و منتظر دریافت توپ از بازیکنان خود می‌شود. دریافت کننده قدرتی پست ۴ در منطقه ۱ توپ را دریافت کرده و آن را به پاسور ارسال می‌کند.
لیبرو تیم در منطقه ۶ توپ را دریافت کرده و بازیکن دریافت کننده قدرتی پست ۲ که از منطقه ۴ عقب‌تر آمده است، در منطقه ۵ توپ را دریافت کرده و از آنجا حمله کرده و پاس بلند را ارسال می‌کند.
بازیکن دفاع وسط که در منطقه ۲ قرار دارد، پس از هماهنگی قبلی با پاسور، پاس را در روی تور اسپک می‌زند. همچنین، بازیکن پشت خط زن که در منطقه ۶ قرار دارد، پس از حرکت و فرار به سمت منطقه ۲، پاس بلند پشت خط ۱/۳ را اسپک زده و حمله می‌کند.
دریافت کننده قدرتی پست ۴، پس از دریافت توپ، به سمت راست حرکت کرده و از پشت خط ۱/۳ پاس پایپ را اسپک می‌زند.
پاسور منطقه ۲ (سرویس)
در این مرحله از چرخش، سرعتی زن دوم تیم در منطقه سرویس قرار می‌گیرد و پس از زدن سرویس به منطقه ۵ حرکت کرده و وظیفه توپ‌گیری را انجام می‌دهد. بازیکن دریافت کننده قدرتی که در منطقه ۶ قرار دارد، در جای خود می‌ماند و توپ‌گیری را انجام می‌دهد. همچنین، بازیکن پشت خط زن بلافاصله پس از زدن سرویس به منطقه ۱ حرکت کرده و در توپ‌گیری شرکت می‌کند.
در بخش دفاع روی تور، پاسور تیم که پیشتر در منطقه ۲ قرار داشته است، به دفاع در همان منطقه ادامه می‌دهد. دریافت کننده‌ای که در صف نفرات جلو است، به منطقه ۴ حرکت کرده و به دفاع روی تور می‌پردازد. همچنین، بازیکن دفاع وسط به منطقه ۳ رفته و دفاع روی تور را انجام می‌دهد. این روند تا پایان امتیاز و اتمام رالی ادامه خواهد داشت.
پاسور منطقه ۲ (دریافت)
در این مرحله از دریافت که پاسور در منطقه ۲ قرار دارد، دریافت کننده قدرتی پست ۲ در منطقه ۳ مستقر شده و برای دریافت توپ به سمت منطقه ۵ حرکت می‌کند. پس از دریافت، او از منطقه ۴ به حمله می‌پردازد. همانطور که اشاره شد، دریافت کننده قدرتی پست ۲ همیشه در کنار پاسور قرار دارد.
بازیکن سرعتی یا دفاع وسط در منطقه ۴ آماده است و پس از دریافت سرویس، به منطقه ۳ حرکت کرده و پاس سرعتی را اسپک می‌زند. دریافت کننده پست ۴ که جزو نفرات عقب تیم است، برای زدن پاس پایپ به سمت جلو حرکت می‌کند. همچنین، بازیکن پشت خط زن که در منطقه ۵ قرار دارد و عقب‌تر از سایر بازیکنان است، بین دریافت کننده قدرتی پست ۲ و دریافت کننده پست ۴ قرار گرفته و پس از زدن سرویس توسط تیم حریف، سریعاً به منطقه ۲ حرکت کرده و پس از رسیدن به پشت خط ۱/۳، پاس بلند پشت خط را تبدیل به اسپک می‌کند.
